Nieuws
Actieplan voor behoud van kerken
Brabants Dagblad, 14 maart 2006
door Lindy Jense en John van Miltenburg
Dinsdag 14 maart 2006 - Den Bosch - De dreigende sloop van tientallen Brabantse kerken moet van de baan. Volgens een aantal (oud-)Brabanders, verenigd in de Task Force Toekomst Kerken, zijn er prima bestemmingen voor leegstaande kerken en kloosters. "Het gaat om monumenten van Europese beschaving en geschiedenis", zegt mede-initiatiefnemer Rob Wolters.
In heel Nederland dreigen leegstaande kerk- en kloostergebouwen tegen de vlakte te gaan omdat de financiele lasten voor de gelovigen te zwaar worden. In het bisdom Den Bosch zijn de afgelopen vijftien jaar 43 kerken afgebroken 26 kregen een andere bestemming.
Directeur-econoom Peter Broeders van het bisdom Den Bosch pleit ervoor dat de samenleving financieel bijdraagt aan het behoud van kerken in hun oorspronkelijke functie. Vanwege de scheiding tussen kerk en staat gebeurt dat niet.
De komende jaren is al dertig miljoen euro nodig om kerkgebouwen die rijksmonument zijn voor verval te behoeden, zegt de Brabantse cultuurgedeputeerde W. Luijendijk. Hij maakt zich ernstig zorgen over de geldstromen die de rijksoverheid hiervoor beschikbaar stelt.
De dreigende sloop van veel kerken in de komende tien jaar is een doorn in het oog van Tilburger Wolters, die samen met onder anderen H. Willemsen (oud-directeur Monumentenhuis Brabant) en F. Petter (burgemeester van Woudrichem) de Task Force Toekomst Kerken oprichtte.
'Kaalslag'
"Er moet meer visie en passie komen in het debat over de toekomst van kerken", stelt Wolters, directeur van het European Centre for Nature Conservation in Tilburg. "Er vindt op dit moment een kaalslag plaats die zijn weerga niet kent, in het bijzonder in Brabant. De provincie heeft een paar jaar geleden een fonds in het leven geroepen voor het behoud van kerken. Maar als samenleving in het geheel doen we te weinig."
De Task Force Toekomst Kerken presenteert zich op 22 maart officieel in Woudrichem.
De Task Force wil onder meer een website beginnen en een actie 'open kerk' voeren. "Veel kerken zijn de hele week op slot. Ze moeten juist onderdeel zijn van sociale activiteiten."
Herbestemminng van kerkgebouwen heeft voor de Task Force altijd de voorkeur boven sloop. Oud-commissaris van de koningin F. Houben, een warm pleitbezorger voor het behoud van kerken, steunt de Task Force. Ook de oud-premiers Lubbers en Van Agt hebben positief gereageerd op het initiatief.
De feiten
In Kaatsheuvel staat de Sint Jozefkerk op de nominatie om gesloopt te worden. Een actiegroep verzet zich hiertegen. Ook de Sint Josephkerken van Dongen en Woensdrecht worden bedreigd. In Tilburg staat onder meer de Sacramentskerk op het punt te verdwijnen. In Uden staan de Pius X kerk en de Pauluskerk leeg. Jongerencentrum De Pul overweegt naar een van de gebouwen te verhuizen. In Vught heeft de Petruskerk een opknapbeurt van 4 miljoen euro nodig. Het kerkbestuur heeft het geld niet.
Van de 7000 kerkgebouwen zijn er ongeveer 4000 rijks-, provinciaal of gemeentelijk monument. Naar schatting verdwijnen de komende jaren 500 tot 1000 kerken.
'Kerken moeten gebedshuizen blijven'
door John van Miltenburg
Het bisdom Den Bosch vindt net als de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) dat kerkgebouwen het best in hun oorspronkelijke functie gehandhaafd kunnen worden. Als de financiële lasten voor de geloofsgemeenschap zwaar worden zou de samenleving moeten bijspringen. Een kerk kan volgens econoom Peter Broeders van het bisdom Den Bosch bijvoorbeeld ook als kapel open blijven.
De laatste jaren groeit het bewustzijn dat kerken, die de samenleving de moeite waard vindt, in hun oude, religieuze functie behouden zouden moeten worden, zegt directeur-econoom Broeders van het bisdom Den Bosch.
Het bisdom stelt zich op het standpunt dat een kerk, als die niet meer voor de eredienst wordt gebruikt, ook als rustpunt open kan blijven, zoals dat in Frankrijk gebeurt. Broeders: „Als er geen vieringen meer zijn kan een kerk nog worden gebruikt bij uitvaarten, doop of om te bidden. Als je een kerk gelijktijdig voor andere functies open stelt, bijvoorbeeld voor concerten, raakt een kerkgebouw toch zijn eigenheid kwijt.“
'Geen musea'
Het bisdom is er geen voorstander van om van kerken die worden gesloten musea te maken. „We zijn daar terughoudend in“, zegt Broeders. „Een gerestaureerde molen is ook op zijn mooist als de wieken nog draaien en er graan wordt gemalen.“ Hij is van mening dat soms ook de keuze gemaakt moet worden om een kerkgebouw te slopen. Dat vergt durf en politieke moed maar van de opbrengst van de grond kunnen andere kerken weer in stand gehouden worden.
Soms moet het bisdom water bij de wijn doen, zoals in het geval van de Sint Jacobskerk in Den Bosch die wordt ingericht als Jeroen Boschcentrum. „Het is niet realistisch om op zo'n kleine oppervlakte drie kerken (Sint-Jacob, Sint-Cathrien en Sint-Jan) te handhaven, verduidelijkt Broeders. „Het is een uitzondering die de regel bevestigt. Bovendien is de Sint-Jacobskerk een rijksmonument. “
Feesten
De functie van de voormalige Bossche Sint-Josephkerk (de Oranjerie) voor ontvangsten en feesten noemt hij geen gunstige ontwikkeling. In advertenties wordt de vroegere kerk met mogelijkheden voor 'entertainment op het altaar' aangeprezen. Het open houden van kerken mag in de visie van het bisdom ook de geloofsgemeenschap best wat meer waard zijn. _De beschikking hebben over een kerkgebouw en geen pastoraat kunnen betalen kan ook niet de bedoeling zijnÅg, zegt Broeders. Hij wijst er in dit verband op dat de kerkbijdragen in het bisdom die binnenkomen via de actie Kerkbalans gemiddeld de laagste (ruim negen euro per gever) van alle bisdommen zijn. Landelijk is de Kerkbalansbijdrage gemiddeld bijna dertien euro en in het bisdom Groningen zelfs 27 euro. Van alle katholieken in het land doet maar 40% mee, drie procent minder dan enkele jaren geleden.
Ook de overheidssubsidies lopen terug. De Brabantse gedeputeerde voor cultuur Wim Luijendijk stelt met spijt vast dat vroeger de provincie de bevoegdheid had om zelf de kerken aan te wijzen die voor restauratiesubsidies in aanmerking kwamen. Dat geld gaat nu rechtstreeks van het ministerie naar onderhoud van monumentale kerken. Luijendijk pleit ervoor dat de provincie zelf meer middelen gaan inzetten bovenop de rijksbijdragen (bijvoorbeeld tien procent op de rijksbijdragen) 'om het rijk uit te dagen meer geld beschikbaar te stellen voor het behoud van religieus erfgoed'.
De feiten
Brabant is van oudsher een provincie van kerken en kloosters. Dit religieus erfgoed is volgens de Tilburgse hoogleraar A. van van Bijsterveld symbool voor de 'Brabantse gemeenschapszin en sociale samenhang'.
In het bisdom Den Bosch waren vorig jaar 384 kerken in gebruik. De afgelopen 15 jaar zijn 69 kerken gesloten, 16 nieuwe gebouwd, 12 kerken verkleind en 4 vergroot.
De komende tien jaar zullen in het bisdom tal van kerken niet meer worden benut voor de eredienst. Het bisdom pleit ervoor deze kerken - net als elders in Europa gebeurt - in stand te houden.
Als kerken volgens de publieke opinie behouden moeten blijven zou dat volgens het bisdom als consequentie moeten hebben dat de samenleving meebetaalt.
'Weg met de mentaliteit van de-hakken-in-het-zand-zetten'
door Lindy Jense
Dinsdag 14 maart 2006 - Tilburg - Slopen is het laatste wat je met een kerk doet, betoogt Rob Wolters, mede-oprichter van de Task Force Toekomst Kerken.
Het begon met een groot vertoon van eensgezindheid, eind januari tijdens het symposium 'Kansen voor kerken en kloosters' in Breda. Sloop van kerken is nergens voor nodig, concludeerden de sprekers, waaronder oud-Commissaris van de
Koningin Frank Houben. Samen met onder meer de kersverse Woudrichemse burgemeester Frank Petter, oud-directeur Monumentenhuis Brabant Heins Willemsen, oud-medewerker van de Rijksdienst Monumentenzorg Ruud Schurmann richtte Rob Wolters vervolgens de Task Force Toekomst Kerken op. Om het behoud van kerken op de politieke agenda te zetten, door kennis beschikbaar te stellen over herbestemmings- en financieringsopties, door interesse te tonen voor de lokale betrokkenheid en inzet bij het behoud van kerken.
„De Sint Josephkerk in Dongen is verkocht en er is een sloopvergunning aangevraagd“, weet Wolters. „Een bouwconsortium heeft een brief gestuurd waarin staat dat zij het gebouw opnieuw kunnen inrichten, binnen het plan van eisen van de gemeente én met een prijsgarantie. Maar zelfs dan zegt de gemeente: we gaan slopen. Daar moeten we vanaf, die hakken-in-het-zand mentaliteit. Want er is altijd een betere oplossing dan slopen. Met meer visie en passie krijg je dat voor elkaar.“
Wolters reisde veel door Europa en concludeert dat kerken elders veel meer een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks bestaan zijn. Nederland vergeet z'n culturele erfgoed, waarschuwt hij. „Kerken zijn niet alleen de exponenten van een religie die mensen samenbrengt, maar ook onderdeel van onze beschaving. Kerken zijn vaak de ziel van dorpen en steden. Bewoners zijn vaak zeer gehecht aan hun kerk. Er is een architectonisch belang en een belang in de economische ontwikkeling. Laatst kreeg ik een mooi fotoboek over Friesland. Geen dorp zonder kerk, dat kon je op bijna iedere foto zien.“
Gevoelig punt
Dat de kerkbestuurders zelf op sloop aansturen, vindt Wolters 'een gevoelig punt'. „Zij vinden de voorgestelde herbestemming vaak onvoldoende respectvol en kiezen dan maar voor sloop. Ik zeg: heb meer geloof in je geloof. Die spiritualiteit zit nog steeds in de samenleving. Als je sloopt, verlies je de strijd. Maar het probleem wordt te vaak alleen bij parochies neergelegd. Het is een zaak die ons allemaal aangaat.“
|
