Nieuws
Deltaplan voor behoud kerkgebouwen
"Kerkbeheer", Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer in de Protestantse Kerk in Nederland
april 2006
Falend beleid van de overheid
De overheid dupeert de kerken. In het kader van het behoud van het cultureel erfgoed, wordt de bijdrage van de rijksoverheid steeds geringer. Enkele decennia geleden bedroeg de bijdrage van de overheid zo’n 90 pct. van de subsidiabele restauratiekosten. Zij verstrekte deze bijdrage aan de plaatselijke kerkgemeenschappen, niet om de kerkelijke gemeenten financieel te ondersteunen, maar enkel en alleen om het behoud van het cultureel erfgoed dat primair het algemeen belang dient. Nu, terwijl kerkelijke gemeenten jaarlijks met ledenverlies worden geconfronteerd, is dat percentage verlaagd tot 65 pct.
Dus is het een zaak van alle Nederlanders er voor te zorgen dat het cultuur-historisch erfgoed in stand blijft.
De beheerders van kerkelijke gemeenten doen hun uiterste best om het kerkgebouw, dat in elke wijk, stad of dorp beeldbepalend is, voor de woongemeenschap in stand te houden. Dat wordt gefinancierd uit kerkelijke middelen. Maar de mogelijkheden om dit beleid te blijven voeren, zijn beperkt. Beheerscolleges zijn geen monumentenzorgers. Zij hebben bezien vanuit de kerkorde een andere taak, namelijk o.m. faciliteiten bieden zodat de Woordverkondiging in de eigen plaatselijke gemeente voortgang kan vinden.
Nieuw initiatief
In Woudrichem is op 22 maart jl. de “Task Force Toekomst Kerken” opgericht. Het doel van de “Task Force” is het voorkomen van de sloop van kerkgebouwen.
De Task Force is een initiatief van onder meer de Brabantse oud-commissaris van de Koningin, mr. F. Houben, F. Petter, burgemeester van Woudrichem en drs. A.R. Wolters, directeur van het European Centre for Nature Conservation in Tilburg. De dreigende sloop van kerken de komende jaren is een doorn in het oog van de heer Wolters (zie in dit verband ook het artikel in “Kerkbeheer” van september 2005 “Houd kerkgebouwen in ere, sloop ze niet”).
“Er moet een visie en passie komen in het debat over de toekomst van kerken”, stelt de heer Wolters. “Er vindt op dit moment een kaalslag plaats die z’n weerga niet kent, in het bijzonder in Brabant. De provincie heeft een paar jaar geleden een fonds in het leven geroepen voor het behoud van kerken. Maar als samenleving in zijn geheel doen we te weinig”, zo meent de heer Wolters.
Volgens de Brabantse cultuurgedeputeerde, de heer W. Luijendijk, is de komende jaren € 30 miljoen nodig om kerkgebouwen die rijksmonument zijn voor verval te behoeden. Hij maakt zich ernstig zorgen over de geldstromen die de rijksoverheid beschikbaar stelt.
De Task Force wil onder meer een website beginnen met daarop een inventarisatie van alle kerk- en kloostergebouwen die bedreigd worden. “Er wordt geschat dat het in Nederland om ongeveer duizend gebouwen gaat“, zegt de heer Wolters. “Maar niemand weet het precies. Tot nu toe verdwijnen er landelijk zestig tot zeventig kerken per jaar, zowel katholieke als protestantse”.
De Task Force wil ook een actie ‘open kerk’ beginnen. De heer Wolters: “Veel kerken zijn bijna de hele week op slot, maar ze moeten juist warmte uitstralen, onderdeel zijn van sociale activiteiten”. Oud-commissaris van de Koningin, mr. F. Houben, een warm pleitbezorger voor het behoud van kerken, steunt de Task Force. Ook de oud-premiers Lubbers en Van Agt hebben positief gereageerd op het initiatief.
Help de kerktoren verdwijnt!
In het “Rotterdams Dagblad” van 31 maart 2006 is onder de kop “Help de kerktoren verdwijnt!” een interview opgenomen van de heer F. Petter, voorzitter van de Task Force Toekomst Kerkgebouwen.
De heer Petter: “De beeldbepalende kerktorens zijn de ziel van een wijk, dorp of stad. Vaak dienen ze als oriëntatiepunt en hebben ze een architectonisch belang. Door de leegloop van de kerken wordt het steeds moeilijker religieus erfgoed in stand te houden. Bovendien worden de brandveiligheidseisen alleen maar strenger en is meer dan de helft van de kerken monument.
Vooral rond 1910 en 1920 zijn veel kerken gebouwd. Die gebouwen zijn door de burgers betaald. Zij hebben de benodigde dubbeltjes en kwartjes bij elkaar geschraapt en de panden vervolgens aan de gemeenschap geschonken. Het is wel heel onachtzaam die kerken zomaar te slopen.
Het burgerinitiatief wil een lobby gaan voeren bij zowel kerk als politiek, want er is bijzonder weinig rijksgeld beschikbaar voor de restauratie van kerkgebouwen. We willen gaan praten over ondersteunende regelingen en aantrekkelijke belastingmaatregelen voor partijen die in kerkgebouwen willen investeren.
Voorbeeld aan omringende landen
De scheiding van kerk en staat wordt daardoor allerminst aangetast. Ik wil het probleem uit de secularisatiekramp trekken. Het gaat om gemeenschappelijk erfgoed. In Engeland is het de staat die kerken onderhoudt , Duitsland kent de Kirchensteuer en in Frankrijk zijn kerkgebouwen zelfs eigendom van de staat”, aldus de burgemeester van Woudrichem.
De Task Force wil op de eigen website die deze maand de lucht in gaat, laten zien hoe je creatief met kerken kunt omgaan. “Je kunt er een dorpshuis van maken of een spiritueel centrum. Een moskee is wat mij betreft ook mogelijk. Of sociale woningbouw. Biedt de kerk nu ook geen dak waar mensen onder mogen wonen?”.
De heer Petter heeft persoonlijk wat meer moeite met een supermarkt of discotheek. “Dat getuigt van weinig respect voor de ruimte. Ik geef er de voorkeur aan om zo dicht mogelijk bij het oorspronkelijke gebruik te blijven”, aldus de heer Petter.
Koninginnekerk Crooswijk
In een gesprek met ds. T. Noorman, hervormd stadspredikant van de Laurenskerk van Rotterdam, zegt deze dat hij, op bezoek bij oudere Rotterdammers, de ingelijste tekeningen of borduurwerkjes van de Koninginnekerk te Crooswijk nog geregeld tegen komt. “De sloop van die kerk in 1972 was voor veel Rotterdammers heel ingrijpend. Er zijn zelfs protestdemonstraties gehouden. Het was de eerste kerk na de oorlog die gesloopt werd. Dat maakte het extra gevoelig”.
“Het beleid in de jaren vijftig was om geen nieuwe kerk in het centrum te bouwen. Lange tijd is het zelfs de vraag geweest of de Laurenskerk wel zou worden herbouwd. Uiteindelijk werd de Laurenskerk weer in volle glorie hersteld.
In eigendom van de hervormde gemeente, is het gebouw echter al lang niet meer. De kerk is nu van een stichting. Dat heeft te maken met de hoge onderhoudskosten.
De Laurenskerk is een multifunctioneel gebouw, dat behalve voor kerkdiensten ook wordt gebruikt voor verschillende, voornamelijk culturele, evenementen. De kerk is in de 15e eeuw gebouwd als plek van de stad. Ook toen vonden er al allerlei evenementen plaats, tot het schoonmaken van vissersnetten toe.
Het burgerinitiatief om kerkgebouwen voor sloop te behouden, juich ik toe. Een kerk is een plek waar emotie aan is verbonden omdat mensen er zijn gedoopt en getrouwd. Als een kerkgebouw met kwaliteit en smaak wordt herbestemd, dan heb ik daar niets op tegen. Behoud van het pand staat voorop. Een ruimte is niet op zichzelf heilig”, aldus ds. Noorman.
Wonen in een kerk
Vervolgens had de redactie van het “Rotterdams Dagblad” een gesprek met een student-beheerder die aanspreekpunt is de 212 bewoners van de voormalige Rooms-Katholieke kerk aan de Goudse Rijweg in Crooswijk.
Het statige uit donkerbruine en groen geglazuurde baksteen opgetrokken kerkpand uit 1881 viel in 1979 ten prooi aan vlammen. Corporatie Stadswonen kocht de uitgebrande kerk en bouwde het pand, exclusief torenspits , weer op om er een studentenhuisvesting van te maken.
De meeste woonunits zijn gevestigd in de nieuwbouw die pal tegen de kerk is aangezet. Slechts een enkeling kreeg de buitenkans te kunnen wonen in de oorspronkelijke kerk.
Deltaplan voor de kerken
Behoud van de eeuwenoude godshuizen is van nationaal maatschappelijk belang meent drs. Wolters. “We vinden dat elk bestaand kerkgebouw en klooster in principe behouden moet blijven. Behoud is ons inziens een nationaal maatschappelijk belang geworden en is ook de enige optie die toekomstige generaties keuzes geeft. Er zijn de afgelopen decennia in Nederland al veel te veel religieuze gebouwen gesloopt en de architectuur en techniek is dermate geavanceerd dat een passende herbestemming altijd mogelijk is. Slopen hoeft dus niet meer”.
Volgens de heer Wolters is dat niet alleen een taak van de kerken. Ook de overheden in Nederland moeten hun nek uitsteken. De heer Wolters: “Maak een deltaplan voor het behoud van kerken. Van de circa 7.000 kerkgebouwen in Nederland zijn er ongeveer 4.000 rijksmonument, provinciaal of gemeentelijk monument. De lasten worden steeds meer bij de kerkgemeenschappen gelegd. Het zijn echter niet hún kerken en het is niet hún probleem, maar het zijn ónze kerken en het is óns erfgoed, aldus de heer Wolters.
|
