Katholiek Nieuwsblad, 31 maart 2006
Door Ed Arons

Om het slopen van kerken tegen te gaan is ruim een week geleden de Task Force Toekomst Kerkgebouwen opgericht. KN sprak met een van de initiatiefnemers.

Terwijl allerlei andere initiatieven moeten bedelen om aandacht, is Task Force Toekomst Kerken overspoeld door de media nog voordat de organisatie officieel was opgericht. "Door al die media-aandacht kregen we ook veel reacties berichten van bezorgde burgers die onze steun vroegen", aldus secretaris Rob Wolters. We praten met hem in zijn woonplaats Tilburg, waar hij in het dagelijks leven werkzaam is als directeur van ECNC, een Europees natuur-expertisecentrum, een baan die hem veel doet reizen. "Wanneer ik in Oost-Europa vertel dat er alleen al in het bisdom van 's-Hertogenbosch de afgelopen vijftien jaar 43 kerken zijn afgebroken, dan wil men mij niet geloven. 'Dat gebeurde bij ons alleen onder overheersers zoals de Osmanen of in de communistische tijd', is hun reactie dan. Dat kerkelijke leiders daartoe kunnen besluiten, wil er bij hen niet in. De kerk is voor hen van zo'n groot belang dat slopen ondenkbaar is."

Sluimerend geloof
Wolters begrijpt dat de financiele nood op kerkelijk vlak hoog is, maar vindt dat de financiele problemen niet alleen op de kerken mogen worden afgewenteld. "Bij ons wordt de scheiding van Kerk en staat te ver doorgevoerd. De subsidie voor restauratie en instandhouding van kerken moet fors omhoog." Sloop is voor hem de laatste optie, terwijl het nu te vaak de eerste is als een kerk moet worden afgestoten.

'Straks hebben we ze misschien weer nodig'

"Kerkelijke leiders zouden veel meer een hoopvolle visie op de toekomst uit moeten stralen", vindt hij. "Geloof in het geloof", noemt hij dat. "'Als onze leiders geen geloof hebben in de toekomst en kerken afbreken, hoe kunnen wij dat dan hebben?', hoor ik de mensen zeggen. Je kunt het vergelijken met het psychologisch effect van het kabinet-Balkenende I, dat benadrukte dat het zo slecht ging in Nederland. Je merkte dat onmiddellijk aan het consumentenvertrouwen."

De Tilburger gelooft juist wel in de toekomst. Hij wijst op een kopie van een KN-artikel op zijn bureau over een onderzoek in het Verenigd Koninkrijk, dat grote indruk op hem heeft gemaakt. "De Ieren en Engelsen geven aan dat ze van hun herders verwachten dat die zich duidelijk uitspreken en geloof wekken. Het zou goed zijn zo'n onderzoek in Nederland te doen. Er sluimert nog steeds heel veel geloof, veel spiritualiteit, onder de mensen. De vraag is er, maar het aanbod sluit daar niet altijd bij aan."
Een voorbeeld. "Vorige week was ik in het witte Limburgse stadje Thorn. Ik wilde de grote kerk graag even bezoeken, maar de deur was op slot, zoals tegenwoordig van de meeste kerken in Nederland. Vervolgens kwam ik langs een Mariakapel een kilometer buiten de bebouwde kom. In het kwartiertje dat ik daar was, kwamen er acht personen even binnen om te bidden of een kaarsje op te steken."


Open kerken
"Om in te gaan op de vraag naar spiritualiteit, moeten de kerken overdag open", vindt Wolters. "Kerken zijn er niet enkel voor een viering op zondag. Ze moeten beschikbaar zijn voor de mensen die even een kaarsje op willen steken, voor wie even tot rust en stilte wil komen in het drukke dagelijkse leven, of die vanuit een culturele belangstelling de architectuur of het interieur wil bekijken. Wanneer een kerk gesloopt dreigt te worden, heb je niet alleen gelovigen die daartegen protesteren omdat het gebouw zo veel voor hen betekent, ook veel niet-gelovigen protesteren, die de kerk als beeldbepaler of ziel van hun stad niet willen missen. En: er is al zoveel verdwenen..."
Juist omdat hij vertrouwen heeft in de toekomst wil Rob Wolters voorkomen dat kerken gesloopt worden. "Slopen kun je maar een keer. En straks hebben we ze misschien weer nodig. Het christelijk geloof heeft wel vaker moeilijke perioden gekend." Weer volgt een voorbeeld. "Hier in Tilburg is de Hasseltse Kapel een begrip. Het is het enige bouwsel uit de Middeleeuwen dat de stad rijk is. Gebouwd als kapel, maar na de Reformatie heeft het ook dienst gedaan als herberg, voor militaire doeleinden en als opslagruimte. Nu is het een druk bezocht punt voor gelovigen en ook niet-gelovigen, die er even binnenlopen om een kaarsje op te steken of om even stil te bidden. Als in het verleden het huidige beleid van het bisdom 's-Hertogenbosch was gevolgd, dan bestond de Hasseltse Kapel waarschijnlijk nu niet meer."

Hergebruik
Het beleid waar Wolters op doelt betreft de criteria van bisdommen ten aanzien van een alternatief gebruik van kerkgebouwen. Die zijn bedoeld te voorkomen dat kerken gebruikt worden als discotheek of supermarkt. "De Task Force deelt die zorg om een gepast gebruik. Onze eerste voorkeur is een kerk een bezielende of sociale functie te laten houden. Wij willen ons ervoor inzetten dat de samenleving meer over heeft voor het instandhouden van kerken, juist vanwege het meer dan religieuze belang van die gebouwen. Daartoe leggen we momenteel contacten met politici. Daarnaast zijn we bereikbaar voor kerkgemeenschappen die met dit probleem kampen, zodat zij zich kunnen orienteren over de mogelijkheden en niet van meet af aan al opteren voor sloop. We steunen nu al een aantal burgergroepen die strijden voor 'hun' kerk."

Een voorbeeld is de H. Josephkerk in Dongen. Wolters: "Ik leerde die kerk kennen omdat mijn oudste zoon in Dongen op gitaarles zit en ben gaandeweg bij de strijd om het behoud betrokken geraakt. Voor de kerk, een gemeentelijk monument, is nu een sloopvergunning aangevraagd", weet Wolters. "Een bouwconsortium heeft de gemeente aangeboden het gebouw in te richten als multifunctioneel centrum, binnen het plan van eisen van de gemeente en met een prijsgarantie. Maar zelfs dan zegt de gemeente: we gaan slopen. Dat vinden we als Task Force onbegrijpelijk."

Een van de speerpunten wordt daarom een website, waarop alle kerkgebouwen komen te staan die door sloop bedreigd worden. Op die site komt ook informatie om sloop te voorkomen.

Symboolwaarde
Rob Wolters wil naast zijn pleidooi voor open kerken ook iets kwijt over de waarde van kruisen. Hijzelf was betrokken bij het plaatsen van een groot kruis - met corpus - in het Tilburgse Reeshofpark. "Laatst schreef een dame me dat op last van de bisschop het kruis was verwijderd van de toren van de Sint-Jacobskerk in Den Bosch, omdat die een andere bestemming heeft gekregen. Datzelfde wilde het bisdom ook voor de Van Paduakerk hier in Tilburg die een glazenier gebruikt als werkplaats. Het kruis is nog steeds een krachtig symbool. Bij de kerstening van Europa plantten we het op allerlei heidense plaatsen. Laat ook in deze tijd het kruis op de kerktorens staan als teken!"

Aantallen
Volgens Task Force zijn er in Nederland momenteel nog ongeveer zevenduizend kerkgebouwen, waarvan circa vierduizend de status hebben van monument. Naar schatting zestig tot zeventig kerken per jaar krijgen een andere bestemming of worden gesloopt. In het bisdom 's-Hertogenbosch zijn de afgelopen vijftien jaar 43 kerken afgebroken, terwijl 26 een andere bestemming kregen.

Task Force
Task Force is een landelijk opererend burgerinitiatief van katholieken, protestanten en niet-gelovigen. Momenteel zijn er tien leden, die deelnemen op persoonlijke titel. Onder anderen:
Frank Petter, de pas aangestelde burgemeester van Woudrichem en voormalig dominee in Dongen (voorzitter).
Rob Wolters, directeur European Centre for Nature Conservation (secretaris)
Heins Willemsen, oud-directeur Monumentenhuis Brabant.
Ruud Schürmann, oud-medewerker van de Rijksdienst voor Monumentenzorg.
Bart Bloo, betrokken bij culturele functies van voormalige kerkgebouwen.
Egbert Hoogenberk, hoofdarchitect Harmonische Architectuur.
Steun krijgt Task Force ook van mensen als Frank Houben, oud-commissaris van de koningin in Noord-Brabant en van de oud-premiers Ruud Lubbers en Dries van Agt.

© 2006 Katholiek Nieuwsblad