Deltaplan toekomst kerkgebouwen

Katholiek Nieuwsblad, 26 januari 2007

Kerkgebouwen verdienen een beter lot dan verval of sloop. Dat vindt de Task Force Toekomst Kerkgebouwen, die de beoogde coalitiepartners per brief opriep een plan te maken voor de toekomst van kerken.

De Task Force Toekomst Kerkgebouwen richtte zich onlangs tot Balkenende, Bos, Rouvoet en informateur Wijffels met het dringende verzoek in de komende kabinetsperiode werk te maken van structurele oplossingen voor het behoud van kerkgebouwen. De Task Force constateert problemen voor het behoud van dit erfgoed, zowel door tekortschietend overheidsbeleid als door het gebrek aan wil en mogelijkheden bij kerkgenootschappen. Nieuwe regelingen zijn nodig om de situatie ten goede te keren, naast een algemene bewustwording van het belang van kerkgebouwen voor de samenleving.

Zeer urgent
De situatie is zeer urgent. Kerkgebouwen worden door slinkende kerkgenootschappen in snel tempo afgestoten en gesloopt terwijl de samenleving als geheel deze gebouwen juist steeds meer gaat waarderen. De samenleving realiseert zich vaak niet dat de last van de instandhouding van de kerkgebouwen enkel rust op de schouders van kerkgenootschappen. De overheid verleent slechts steun in de vorm van restauratiesubsidie voor gebouwen met een monumentale status. En ook dan blijken subsidieregelingen vaak schromelijk tekort te schieten. De BRIM-regeling heeft de situatie enkel verslechterd. Het deel eigen financiering van restauraties is verhoogd tot 35 procent. Bij monumentale kerkgebouwen komen dan aanzienlijke bedragen op de schouders van kerkgemeenschappen terecht.
Heftige conflicten
Kerkgenootschappen zien zich vaak genoodzaakt overtollige gebouwen af te stoten. Er is amper een vangnet voor deze gebouwen. Bij lokale afwegingen kiest men nogal eens voor sloop, al levert dit soms nog heftige conflicten op met betrokken burgers.
De Task Force maant tot actie om te voorkomen dat de beeldbepalende kerkgebouwen voorgoed uit de stedelijke en landelijke omgeving verdwijnen. Het gaat hier om bijzondere, kenmerkende architectuur, vaak het hart van een stad, dorp of wijk. Met het verdwijnen van deze gebouwen verdwijnt niet alleen de erfenis van een rijke en veelkleurige culturele traditie, maar verdwijnt ook de mogelijkheid voor de toekomst nieuwe invullingen voor deze bijzondere gebouwen te zoeken. Dat terwijl de mogelijkheden voor nieuwe invullingen talrijk zijn.

"Dat het wel anders kan bewijzen de goede uitzonderingen"

Heel direct verdwijnen met de kerkgebouwen ook de ruimtes om samen te komen, de stilte te zoeken, of gewoon te genieten van de uitstraling van monumentale religieuze architectuur. Iets wat in het buitenland heel gewoon is, maar hier inmiddels bijna onmogelijk.
Het is in de ogen van de Task Force ook niet verwonderlijk dat men zich in Nederland weinig betrokken voelt bij kerkgebouwen. Ze zijn namelijk bijna altijd gesloten voor bezoekers. Dat het wel anders kan bewijzen de goede uitzonderingen. Neem bijvoorbeeld de St.-Cathrien in Eindhoven, overgenomen door de gemeente onder voorwaarde dat de parochie, als huurder, de kerk dagelijks zou openstellen voor publiek. Of de St.-Willibrordskerk in Utrecht, op het nippertje behouden en nu prachtig gerestaureerd en geregeld opengesteld voor publiek. Maar ook daar kampt men met hoge onderhoudskosten.

Dringend
De Task Force constateert dat er dringend nieuw beleid nodig is. Door middel van creatieve oplossingen voor behoud en financiering is nog het nodige erfgoed te redden. De Task Force heeft verschillende aanbevelingen gebundeld in een voorstel voor een Deltaplan voor de toekomst van kerkgebouwen en hoopt dat dit idee actief opgepakt zal worden door de toekomstige coalitiegenoten. Men vraagt aandacht voor:

* een rijksvisie op het behoud van alle kerkgebouwen in Nederland, niet alleen rijksmonumenten, en de benodigde samenwerking tussen de overheidslagen;
* het substantieel terugdringen van de herstelbehoefte van alle kerkgebouwen, met prioriteit bij rijksmonumenten, voor het jaar 2010, onder meer door het bevorderen van publiek-private fondsen, het aanzienlijk vermeerderen van de beschikbare rijksmiddelen voor kerkgebouwen, en door de introductie van passende belastingmaatregelen voor het bevorderen van investeringen in religieus erfgoed;
* het stroomlijnen van de rijkssubsidieregelingen en het aanpassen van de nieuwe BRIM-regeling aan de realiteit en wensen van kerkeigenaren en -beheerders;
* de integratie van religieus erfgoed, in het bijzonder kerkgebouwen, in het bredere monumentenbeleid, het ruimtelijke en landschappelijk beleid en in andere relevante beleidsterreinen.