Kerken in verval (1), Garsthuizen
„Zonder kerk worden we echt een gehucht”

GARSTHUIZEN – Triest. Beter valt de situatie in het Groningse dorpje Garsthuizen niet te typeren. De kerk ligt er aftands en vervallen bij. Op de orgelgalerij staan drie stoelen en een oud straalkacheltje. Het is fris. De wind heeft vrij spel.

Reformatorisch Dagblad, 17 januari 2007

De landelijke Taskforce Toekomst Kerkgebouwen, een stichting die zich inzet voor het behoud van kerken, luidt de noodklok. Vorige week riep de stichting de mogelijke coalitiepartners op afspraken te maken over een deltaplan voor de toekomst van de kerkgebouwen in Nederland. Honderden kerken zijn sterk in verval en dreigen gesloopt te worden. „De situatie is zeer urgent.”

Dit is het eerste deel in een zesdelige serie over kerken die sterk in verval zijn en/of bedreigd worden door de slopershamer. Vrijdag deel 2.

GARSTHUIZEN - Een jong boompje doet haast meedogenloos een grote, grijze grafsteen barsten. De naam op de steen is onleesbaar. De sterfdatum: heel lang geleden. Naast de deur van de kerk hangt een rood-wit bordje: „Pas op, vallend gesteente.”

Triest. Beter valt de situatie in Garsthuizen niet te typeren. De kerk van het kleine Groningse dorp ligt er aftands en vervallen bij. Het bovenste gedeelte van de toren, ooit het referentiepunt van het dorp, is er in 1982 afgehaald. De reden: instortingsgevaar. Nu staat het, inclusief gouden haan, op de stoep naast de toegangsdeur van het kerkje. Boven de deur steekt het uiteinde van een vlaggenstok door een klein raampje. De glasscherven glinsteren op de tegels.

De kerk in Garsthuizen dateert uit 1872. De oude middeleeuwse kerk werd in 1871 gesloopt. De stenen ervan werden verkocht aan een aannemer, in ruil voor het aanleggen van een weg naar het naburige Westeremden. De verkoop viel echter goed uit: van de opbrengst kon ook nog een nieuwe kerk worden gebouwd. De oude preekstoel verhuisde mee en kreeg een plekje in de nieuwe kerk. De kansel hield het echter niet al te lang uit: hij viel van de muur en werd vervangen door de huidige preekstoel.

Omdat de kerkelijke gemeente in het 200 zielen tellende dorp door de jaren heen in ledental afnam en er vrijwel geen geld meer in het onderhoud gestoken werd, raakten kerk en toren steeds verder in verval. In 1993 werd de laatste dienst in het kerkje gehouden. De gemeenteleden kerken nu in het nabije Zandeweer. Daarmee verloor de kerk haar functie.

Het leegstaande en verwaarloosde kerkje was de dorpsbewoners een doorn in het oog. Drie idealisten riepen de Stichting Restauratie kerk Garsthuizen in het leven. Na onderhandelingen met de kerkenraad werd het kerkje twee jaar geleden voor het symbolische bedrag van 1 euro overgenomen. Er gloorde hoop. De ideeën waren er, totdat er opnieuw een kink in de kabel kwam. Er ontstond een meningsverschil tussen de kerkenraad en de stichting. Een rechter doet binnenkort uitspraak.

Marie-Lou Gregoire, voorzitter van de stichting, is verdrietig. „Er is echt een gebrek aan liefde voor dit kerkje”, meent ze, terwijl we naar de kerk lopen. „Als we in Garsthuizen geen kerk meer hebben, wordt dit echt een gehucht.” Het bordje over vallend gesteente waarschuwt. Het waait flink. Gelukkig hangt er een veiligheidsnet boven de ingang van het bedehuis.

Het lijkt alsof de kerk plotseling is verlaten. In een kerkbank -een groot deel van de banken is verwijderd- liggen een stapel liedboeken, een oude Statenbijbel en een hamer. In de hoek een stoffig bruin kussen. De plaats van de koster is leeg. Een bezem staat uitnodigend in het gangpad.
Het Van Oeckelenorgel is nog bespeelbaar. Gebouwd in 1900 staat erop. Het orgel kostte in die tijd 1500 gulden, vertelt Marie-Lou. Op de orgelgalerij staan drie stoelen en een oud straalkacheltje. Het is fris. De wind heeft vrij spel. Een bak met damstenen ligt weggeworpen in een hoek. Een leeg notulenboek maakt het stilleven compleet.

Voorzichtig het trapje weer af naar beneden. Marie-Lou blijft enthousiast. „De kosten van de restauratie bedragen ruim 800.000 euro, maar nu eerst de rechtszaak afwachten.” Buiten groeit het boompje door.