Media

Trouw

Weg met die 'kont-op-het-orgel-muziek'

Concertserie in zeven kleine kerken

Annet van der Linde

De devotie moet terug in de kerkelijke cultuur, vindt Harm Jan Wilbrink, oprichter van de drie maanden oude stichting Vom Himmel hoch. Weg met het spektakel, het loeiende orgel, het brullen met alle registers open. Terug naar de middeleeuwse, Gregoriaanse stijl, want daar zijn kerken voor gebouwd.

Als Harm Jan Wilbrink zijn zin zou krijgen, worden tv-programma's als 'Nederland Zingt' niet meer uitgezonden en komt er een verbod op houseparty's in oude kerkgebouwen. De zwollenaar is erdoor 'getraumatiseerd' en denkt dat velen dit gevoel met hem delen.

"Veel mensen zijn christelijk opgevoed, maar hebben op latere leeftijd de kerk de rug toegekeerd. Nu missen ze de muziek, de oude kerkjes, het gevoel." De oplossing lijkt voor de hand te liggen. Gewoon op zondag weer naar de kerk. Maar dat is volgens Wilbrink nu precies wat velen weerhoudt. "Het is een heimwee naar de cultuurvorm waar men aan lijdt, de godsdienst zelf wordt niet gemist. Een zondags kerkbezoek geeft te veel het idee dat je weer moet geloven."
Orgelconcerten maken die trauma's alleen maar groter, vindt Wilbrink. "Daar hoor je vaak alleen maar reformatorische muziek, vergelijkbaar met Nederland Zingt. Alle registers worden opengetrokken. Dat loeien en brullen is om van te gruwelen. Kont-op-het-orgel-muziek noem ik het."
Hetzelfde geldt voor de kerkgebouwen. "Ik houd van oude kerkjes, maar er gebeuren tegenwoordig schandelijke dingen in. Houseparty's, waarvoor de akoestiek in zo'n gebouw niet eens geschikt is. Of feesten waarbij de lampionnen op het kerkhof hangen en de barbecue op de grafstenen staat."
Niet gek dus volgens Wilbrink dat veel mensen dichtklappen zodra de woorden 'kerk' en 'orgel' vallen. Devotie is wat de kerkelijke cultuur nodig heeft. Terug naar de eenvoud, het pure, het zachte.
De Zwollenaar wil Nederland dit gevoel weer bijbrengen, te beginnen in de noordelijke IJsselvallei. Met zijn drie maanden oude stichting Vom Himmel hoch organiseert hij vanaf september een serie culturele avonden in historische kerken langs deze rivier.

Een totaalpakket moet het worden. Muziek van voor en tijdens de Reformatie, gespeeld in een oude kerk die er wat sfeer en akoestiek betreft voor gebouwd is. Eenheid van klank en ruimte. Historische devotie maar dan zonder zieltjes te willen winnen.
De cultuur van de Middeleeuwen en Renaissance fungeert als basis voor het programma; koraalbewerkingen en Gregoriaanse liturgieën, zowel van katholieke als protestantse origine. Verweven in het programma is Nederlandse oude en hedendaagse volksmuziek en poëzie.
Ook de dichtkunst is volgens Wilbrink een spektakel geworden. Een gedicht voordragen moet eigenlijk niet meer zijn dan het tot leven brengen van woorden. Zonder al te veel drama."
Zelf is Wilbrink nu vier jaar 'devoot'. Via zijn 'bekering tot Bach' ontstond de liefde voor middeleeuwse, Gregoriaanse muziek en de bijbehorende cultuur. Vanwege de akoestiek bezocht hij vele kerken in Groningen, Friesland en het Duitse Ost-Friesland. De heimwee groeide, vandaar ook dat Vom Himmel hoch het levenslicht zag.
De manier waarop kerken te werk gaan, bevalt Wilbrink helemaal niet. 'Opleuken' is de term die hij gebruikt. "Katholieken hebben het Gregoriaans uit hun diensten geschrapt; protestanten zijn steeds modernere liederen gaan zingen. Er worden wandelconcerten georganiseerd, in- en uitlopen wanneer je wilt zonder respect voor de muziek. Waarschijnlijk hebben ze geen keus en is dit een laatste redmiddel om leden te houden, maar ze verkopen hun ziel."

Liefhebbers van de devote cultuur reageerden enthousiast op Vom Himmel hoch. Zij zijn veelal verenigd in kleine groepjes en willen maar al te graag samengebracht worden. Helemaal terug naar de Middeleeuwen brengt Wilbrink hen overigens niet. De moderne mens vereist een concessie. "Niemand wil nog uren reizen om vervolgens even lang naar muziek te zitten luisteren. Het menselijk hoofd is gewend aan kleine blokken informatie in een korte tijd." Kort en bondig moet het dus zijn. Het programma heet dan ook niet voor niets naar het orgelspel van de zeventiende-eeuwse componist Sweelinck: Dan Sus Dan So.
De eerste culturele avond is op 14 september in de hervormde kerk van Windesheim (bij Zwolle).