Media
Devote cultuur in oude kerkgebouwen
Stichting Vom Himmel Hoch wil respectvol hergebruik
De waardering voor monumentale kerken en de daaraan verbonden cultuur vergroten. Zo omschrijft voorzitter drs. H. J. Wilbrink het doel van de Stichting Vom Himmel Hoch.
"Dit doen we door enerzijds culturele avonden te organiseren in verschillende historische kerken, terwijl we ons aan de andere kant inzetten om in de maatschappij een discussie op gang te brengen over de herbestemming van historische kerkgebouwen. Het is hierbij van belang kennis en informatie te verzamelen en te verspreiden. We zijn daarvoor met verschillende websites erg actief op internet en daarnaast verspreiden we maandelijks een gratis nieuwsbrief."
De stichting ontleent haar naam aan een oud kerstlied met tekst van Maarten Luther. "Die tekst laat goed zien waar het ons om te doen is: we willen de devote cultuur koesteren die het gevoel kan geven de eeuwen te overstijgen. Bijzonder is nog dat de melodie stamt uit de volksmuziek en dat Maarten Luther op de grens staat van de twee Europese christelijke culturen: die van het katholicisme en die van de reformatie. Dat sluit mooi aan bij het doel van onze stichting om verschillende vormen van devote cultuur samen te brengen."
Meer mensen moeten dus vertrouwd raken met de verschillende vormen van devote cultuur, vindt Wilbrink. Tot nu toe waren zij vooral op de zondagse kerkdiensten, orgelconcerten of andere kerkelijke activiteiten aangewezen om kennis te maken met de monumentale kerken. "Met name door onze concerten hebben wij een nieuw publiek met de oude cultuur in aanraking gebracht. Die concerten zijn zeer gevarieerd en hebben daarom ook de naam Dan Sus Dan So meegekregen. Meestal is er gregoriaanse zang, orgelmuziek en andere vormen van kerkelijke cultuur die we combineren met bijvoorbeeld volksmuziek en poëzievoordracht. Vaak is er ook eigentijdse muziek die aansluit op deze tradities. Ondanks het vernieuwende karakter van de concerten streven we ernaar het verleden zo zuiver mogelijk te herbeleven."
Respectvol
Een devoot culturele bestemming dus voor in onbruik geraakte kerkgebouwen. "In het algemeen stellen we ons ten doel om leegstaande kerken respectvol te herbestemmen en in die zin is een culturele bestemming beter dan bijvoorbeeld een commerciële horecabestemming. Bij het beoordelen wat er wel of niet kan is het allereerst van belang naar de kenmerken van de gebouwen te kijken. En dan maken we ons allereerst druk over de manier waarop we met de middeleeuwse kerken omgaan. We mogen die kerken niet bekijken met de ogen van de vrije markteconomie, omdat de samenleving destijds heel anders georganiseerd was. De positie van de kerk in die samenleving was helder: er was maar één kerk en die was van iedereen. Kerken vervulden -behalve de rol om mensen geestelijk de weg te wijzen- vooral een sociale en culturele functie voor de gemeenschap. In die zin speelt de middeleeuwse kerk voor een deel de rol die het dorpshuis, de schouwburg, maar ook de rechtbank en zelfs de televisie in onze tijd spelen."
De samenleving veranderde en om allerlei politiek-maatschappelijke redenen kwam het eigendom van de kerkgebouwen in handen te liggen van degenen die ze nu beheren. Wilbrink: "Toch vind ik dat we niet mogen vergeten dat deze gebouwen vroeger gemeenschapshuizen waren die door onze voorouders zijn geschonken aan hun God. Het eigendomspapier van een horeca-ondernemer die een kerk uit 1200 bezit is voor mij daarom net zoveel waard als een papier waaruit blijkt dat iemand een stuk van de maan bezit."
Veel kerkbesturen beschikken vandaag de dag niet meer over het geld om monumentale kerkgebouwen te onderhouden en te behouden. De Stichting Vom Himmel Hoch vindt niet dat per se een kerkelijke instantie de gebouwen moet beheren. Dat kan heel goed door culturele instellingen en organisaties als de Stichting Oude Gelderse Kerken. "Het gaat er ons om dat de gebouwen niet benaderd worden als een consumptie-artikel. In die zin hebben we niet alleen kritiek op de horeca: ook kerken en provinciale beheerorganisaties verhuren hun gebouwen aan drink- en zuipfestijnen en de zondagse kerkdienst speelt zich af in de lucht van frituurvet van de avond ervoor. Ik denk dat het in zo'n geval beter is wanneer een culturele instelling het beheer over de kerk op zich neemt. Die is ook beter toegerust voor het verkrijgen van subsidiegelden en kan zich volledig inzetten om voor het cultuurgoed een passende bestemming te vinden. Ook is het voor zo'n instelling gemakkelijker om bijvoorbeeld vrijwilligers te vinden die het gebouw kunnen openstellen."
Lasten
Het aantal leegstaande kerken neemt ieder jaar weer toe. Ook wordt de monumentenlijst steeds langer en dreigt ons nageslacht straks opgezadeld te worden met enorme lasten om die monumenten te behouden. Drs. H. J. Wilbrink: "In het algemeen vind ik dat kerken van 'pakweg' voor de Tweede Wereldoorlog nooit afgebroken mogen worden. Wel vind ik dat het aantal mogelijke manieren om de kerken te herbestemmen afhangt van de ouderdom van het gebouw. Hiervoor zijn geen vastomlijnde richtlijnen te geven, maar wel vinden we dat er nog steeds veel te veel mag met onze middeleeuwse kerken. Als je ziet wat er met de honderden middeleeuwse kerken in de afgelopen jaren is gebeurd, dan kun je je minder druk maken over een jaren-dertig-kerk die wordt verbouwd tot appartementencomplex."
De Stichting Vom Himmel Hoch heeft zich met haar concerten tot nu toe vooral gericht op West-Overijssel en Oost-Gelderland, het gebied rond de steden Zwolle, Deventer en Kampen. Voor het komende jaar zullen deze activiteiten worden uitgebreid naar de Zuidelijke IJsselvallei (het gebied van Deventer tot Arnhem) en de omgeving van de Nederrijn (van Arnhem tot Wijk bij Duurstede). Ook staan incidentele activiteiten, zoals excursies en bijzondere concertuitvoeringen op het programma in de rest van Nederland. Op het gebied van de politiek-maatschappelijke activiteiten richt de stichting zich op heel Nederland. Zo is er landelijk al aan de bel getrokken toen de gemeente Maastricht besloot om haar middeleeuwse Dominicanenkerk te gebruiken als fietsenstalling.
|
