Media

Nederlands Dagblad

Tedere muziek in kleine kerkjes

Harm Jan Wilbrink komt op voor devote christelijke cultuur

Door Peter Sneep

Afgelopen zaterdag was hij te vinden bij een homo-dansfeest in de Zwolse Broerenkerk. Het oude godshuis wordt al jaren niet meer gebruikt voor kerkdiensten. Hij vond het afschuwelijk. Niet dat hij iets tegen homo's heeft en ook niets tegen de popmuziek die er gedraaid werd. Maar zulke muziek hoort niet in een kerk.

,,Ik kom op voor devote christelijke cultuur, kwetsbare muziek uitgevoerd in kleine oude Middeleeuwse kerken''. Zwollenaar Harm Jan Wilbrink (31) noemt zichzelf geen belijdend christen. ,,Ik ben socioloog, ik beschouw het christelijke erfgoed uit cultuur-historisch oogpunt.'' Om zijn doel te bereiken, richtte hij met een aantal gelijkgestemde vrienden de stichting Vom Himmel hoch op. De stichting organiseert concerten in oude kerken in plaatsen als Windesheim, Welsum, Vorchten en Zalk.

Het is de Zwollenaar een doorn in het oog hoe met de oude kerken omgesprongen wordt. ,,Behalve de Broerenkerk is ook de Bethlehemse kerk in Zwolle ook van zijn kerkelijke functie ontdaan. Daar zit nu een partycentrum in. Net zoiets dreigt te gebeuren met de Mariakerk in Deventer. En laatst stond op de voorpagina van Trouw dat in de Domincanenkerk in Maastricht een fietsenstalling is gevestigd.'' Kerkelijke gemeenten zelf kunnen er ook wat van, weet Wilbrink. ,,Kerken lopen leeg en de achterblijvers proberen de mensen terug te krijgen door het in het gebouw gezellig te maken. De banken moeten eruit, gemakkelijke stoelen moeten erin. Tien jaar later is het met die gemeente gebeurd. Dat heb je geen kerk meer en geen banken.'' Terwijl Wilbrink juist vindt dat je mede door die banken onder de indruk kunt komen van het devote. ,,Je gaat in de kerk toch niet in bioscoopstoelen zitten met een zak popcorn en een cola. Juist die banken zorgen voor de geestelijke ondersteuning.''

Het stoort Wilbrink dat niemand meer voor het zwakke en kwetsbare opkomt. De overheid niet, de kerken niet. En ook al noemt hij zichzelf niet gelovig, iets van geloof blijkt toch uit zijn woorden. ,,God heeft de wereld zo mooi gemaakt. Daarom moet je ontzag hebben voor de natuur. Alle kwetsbare dingen worden zomaar verwoest. Ze zetten in die mooie natuur zomaar een lelijke fabriek. Het christelijk geloof is per definitie anti-materialistisch'', vindt Wilbrink. ,,Maar dat hoor je niet zoveel meer in de kerk. Zo'n mening is impopulair.'' In zijn enthousiasme staat hij op van zijn krukje bij de huiskamertafel, om gedurende het hele interview niet meer te gaan zitten.

In de uitverkoop

,,Ik ben geboren en getogen in Dedemsvaart ik heb daar op een gereformeerde school gezeten." Maar van het christelijke erfgoed kreeg hij er weinig mee. De juf leerde ons daar geen psalmen, wel slappe gezangen. Net zoals de rooms-katholieken, die het gregoriaans hebben weggegooid. En als veel protestanten aan een orgel denken, is het van die opgeleukte muziek, die je bijvoorbeeld bij Nederland Zingt ziet. Hoe harder het orgel speelt, hoe liever. Ik noem dat altijd 'kont-op-het-orgel'-muziek. De christelijke traditie heeft zichzelf in de uitverkoop gedaan. De traditie van het Lam, van het kwetsbare, kom je weinig meer tegen.'' Op zijn zeventiende zegde hij het geloof vaarwel dat hij van thuis meekreeg. ,,Ik kan niet tegen dogma's'', zegt hij. Maar op zijn tafel staat een niet opgehangen wandbord met een bijbeltekst uit het Johannesevangelie.

Wilbrinks vriendengroep die de concerten organiseert, bestaat uit mensen van diverse afkomst. ,,Sommigen horen bij een kerk, zijn van huis uit protestants, anderen rooms-katholiek, weer anderen zijn helemaal niet gelovig. Onze gemeenschappelijk houding is dat we ons nederig opstellen, vol ontzag ten opzichte van 'het grote', God of 'het hogere'. Hoe je het ook maar noemt. Daarom heet onze stichting Vom Himmel hoch'', legt Wilbrink uit. ,,Er is bijna geen aandacht meer voor devote cultuur in deze tijd van schreeuwen, emancipatie en voor jezelf opkomen. Mensen zijn veel te veel op zichzelf gericht en op het consumeren. Terwijl iedereen weet dat materialisme niet gelukkig maakt. Het genieten van eenvoud maakt juist gelukkig. Ik noem dat altijd het paradoxale idee van geluk.''

Even gaat hij nog zitten als de fotograaf binnenkomt. Speciaal voor de gelegenheid trekt hij boven snel even een bloes aan. Poes Jobje mag even op schoot, wat Wilbrink met vreugde vervult. Het dier heeft bijbelse naam en niet zonder reden. ,,Je had hem moeten zien toen ik hem vond.''

Eenvoudige combinaties

In muzikaal opzicht vertaalt de doelstelling van de stichting zich in genres als Gregoriaanse en Lutherse koralen. Wilbrink: ,,Dat is kwetsbare muziek. Tegenwoordig schamen mensen zich voor eenvoudige combinaties als orgel en zang, zoals Aafje Heynis en Simon C. Jansen dat deden.'' ,,Ik ben van huis uit protestants. Tijdens mijn opvoeding ben ik geïndoctrineerd met anti-katholicisme. Ik ontdekte dat veel gregoriaanse teksten gewoon de psalmen zijn die de protestanten ook gebruiken. Het enige verschil is de verschijningsvorm.''

,,Neem de muziek van Bach. Bach zoekt niet naar zelfexpressie. Hij werkt volgens wiskundige structuren die buiten zichzelf omgaan, zoals ook de hemel buiten ons omgaat. Bij Bach zijn de verschillende stemmen gelijkwaardig en hij doet het eenvoudig als het eenvoudig kan.'' Iets soortgelijks signaleert Wilbrink bij het Gregoriaans. ,,Het is gezang waarbij je een wordt met de engelenkoren.''

Zijn liefde voor de devote muziek ontstond bij een fototentoonstelling die hij organiseerde. Tot die tijd hield hij alleen van popmuziek. ,,Bij de foto's moest muziek en iemand adviseerde me de Goldbergvariaties van Bach. Ik heb bij de bibliotheek een cd met die muziek geleend. Al bij de eerste tonen was ik diep onder de indruk. Die cd is weken niet meer uit mijn speler geweest.''

Na de zomer begon een serie van zeven concerten in evenzoveel kerkjes. Vier van de uitvoeringen zijn al achter de rug, drie volgen er nog op de tweede zaterdagen van januari (Welsum), februari (Vorchten) en maart (Zalk). Op het programma staat orgelmuziek, solozang begeleid met orgel, hedendaagse gitaarmuziek, volksmuziek en poëzie. Natuurlijk ontbreekt het gregoriaans niet, gezongen door het ensemble Gregoriana. De eerste concerten waren een succes. Er waren veel mensen. Van alle concerten worden cd's gemaakt, die voor tien euro per stuk te koop zijn. Wilbrink is zijn werk als freelance socioloog aan het afbouwen om zich volledig te wijden aan de stichting.

Het entreebedrag van 15 euro vindt Wilbrink niet hoog. Aan elk concert doen zo'n vijftien professionele musici mee, dus de bezoeker betaalt een euro per medewerker.'' Het is de bedoeling dat Vom Himmel Hoch na deze serie concerten gaat organiseren in andere delen van het land. ,,Op die manier ontstaat er een heel netwerk.''