Media

Wegener Cultuur

Engelenkoren langs de IJssel

Concertserie in zeven kleine kerken

Madeleine Rood

Zeven kleine kerken langs de IJssel tussen Kampen en Deventer vormen de komende maanden het middelpunt van culturele avonden. Gregoriaanse gezangen, orgelmuziek, voordrachtskunst, koralen en psalmen zijn er te horen. Organisator is de nieuwe stichting Vom Himmel hoch. De stichting heeft geen religieus doel, maar wil puur de stilte en zuiverheid van de kerken en muziek laten horen. Alsof er engelenkoren langs de IJssel klinken.

Oprichter Harm Jan Wilbrink (30) gaat het aan het hart als hij ziet hoe er met kerken wordt omgesprongen. Ze worden verkwanseld aan de horeca, die er feesten en houseparty's organiseert en mensen op graven laat dansen. Weg devote sfeer, weg verstilde ruimte voor contemplatie en ijl gezang.

"Laatst zag ik hoe er gehoust werd en er rook onder de preekstoel vandaan kwam," gruwelt hij. "Dat vind ik gek. In een andere kerk zag ik hoe ze er kerkbanken uitsloopten en lekkerder stoelen plaatsten. Maar een kerk moet geen bioskoopstoelen krijgen! Er wordt ook maar gezaagd en geboord in die kerken om ook voor elektronische muziek de akoestiek goed te maken. Terwijl kerken juist unieke akoestische wonderen zijn! Elk miniem geluid hoor je. Die galm is voor verstilde muziek ontzettend mooi. Maar alles wordt nu met voeten getreden, kerken verkopen hun ziel en er is eigenlijk weer een beeldenstorm aan de gang. Met geschreeuw, flikkerlichten, delicatessen en dans. Maar deze golf is veel erger dan eerdere beeldenstormen."

Wilbrink heeft heimwee naar de sfeer die in de Middeleeuwen in kerken moet hebben geheerst. Sinds een jaar of vier is hij verslingerd aan Bach. "Ik was een van de oprichters van kraakpand Eureka in Zwolle. Daar programmeerde ik veel muziek. Jamsessies, akoestische concerten en literaire avonden. Op een gegeven moment ontdekte ik Bach en raakte geïnteresseerd in de muziek van voor Bach, vanaf de Gregoriaanse muziek.
Sindsdien zijn Eureka en ik uit elkaar gegroeid. Ik heb toen veel oude kerken bezocht. Want als je muziek van Bach wilt horen, ga je naar orgelconcerten in kerken. Ik kreeg liefde voor oude kerkelijke culturen. En dat terwijl ik op mijn zeventiende juist bewust met de kerk had gebroken. Door Bachs muziek belande ik in de kerkmuziek en oude psalmen. En hoewel ik niet meer in traditionele zin gelovig ben, vind ik vanuit cultureel oogpunt dat psalmen bij de mooiste poëzie horen die ik ken."
Hij hunkerde naar hoe het ooit moet hebben geklonken, naar een bepaalde sfeer en klank: "Ik kan me een voelen met de mensen van nu, maar ook met mensen die duizend jaar geleden iets maakten. Zoiets moet je niet 'opleuken'. Oude gezangen moet je in oude, zuivere en verstilde vorm laten horen. En ook orgelmuziek hoeft niet altijd gebrul te zijn. Gruwelijk. Ik heb ontdekt dat orgelmuziek ook verstild kan zijn."

Goddelijk

Dit alles was voor Harm Jan Wilbrink aanleiding om de concertserie op te zetten in aan de IJssel gelegen kerken en te laten horen wat voor moois daar kan klinken. De devote cultuur en onderwerpen die hiermee verband houden, evenals oude psalmen, gezangen en orgelmuziek zijn dingen waarvan hij enorm geniet. Hij heeft niet voor niets zijn stichting Vom Himmel hoch genoemd: "Wij zoeken naar datgene wat zo klinkt alsof het uit de hemel is neergedaald, muziek die het goddelijke weerspiegelt. Dat sluit ook aan bij Gregoriaanse muziek, die als doel had een te worden met engelenkoren. Samen wil ik luisteren, ervaringen delen van nu. Het kwetsbare en zachte van de muziek leent zich daar heel goed voor."
De zeven concerten vinden achtereenvolgens plaats in Windesheim, Wesepe, Diepenveen, Terwolde, Welsum, Vorchten en Zalk. Wilbrink: "Alle kerken liggen aan de IJssel. In de Middeleeuwen had dat gebied een enorm rijke cultuur, ook in het geestelijke leven. Het was het centrum van de moderne devotie. Als je daar fietst, kun je je zo voorstellen hoe Geert Grote er rondwandelde."

Repertoire

In de concertserie treden steeds dezelfde mensen op, met telkens ander repertoire. Vandaar dat de serie Dan Sus Dan So is genoemd, naar een oude beschrijving van het orgelspel van de uit Deventer afkomstige componist Sweelinck. De concerten brengen orgelmuziek van Ab Weegenaar en Toon Hagen en Paul Czerwinski draagt poëzie voor. The Anido Guitarduo brengt hedendaagse gitaarmuziek, terwijl de sopranen Alice van de Geest en Mette Rooseboom zingen. Madlot brengt Nederlandse oude volksmuziek en de Liereleyers renaissancemuziek. Gregoriana uit Amsterdam ten slotte zingt gregoriaanse gezangen. Wie alle concerten bijwoont, kan maandelijks de akoestiek vergelijken en ook het repertoire, dat telkens wisselt.

Herwaardering

De tijd is rijp voor dit soort initiatieven, meent Wilbrink: "Tien jaar geleden had het niet gekund. Toen was het nog niet oecumenisch genoeg. Maar kerken staan steeds meer open voor anderen. En niet-gelovigen of mensen van andere genootschappen vinden de christelijke cultuur ook interessanter. Voor mensen die niet geloven in God, is het toch een gezamenlijk verleden. Er is een herwaardering voor die geschiedenis. Samen luisteren en samen ervaringen delen van nu, is iets wat deze tijd nodig heeft."
Hij hoopt met zijn stichting ook landelijk te gaan. "We hebben nu al veel belangstelling uit het hele land. Mensen uit de Randstad komen naar deze kleine kerkjes. Maar we willen overal in het land laten zien dat er rare dingen met oude kerken gebeuren, dat kerken worden verkocht aan de horeca. In de Randstad vindt men het ook heel vreemd als men hoort wat ze bijvoorbeeld met een uniek monument als de Zwolse Bethlehemkerk doen. Housen in zo'n kerk, met zo'n historie! Terwijl er zoveel moois en zuivers kan worden beleefd."