Trouw - Podium, donderdag 3 augustus 2006

door N. van Vroonhoven en F. Petter

Mr. drs. Nicolien van Vroonhoven is CDA-kamerlid en woordvoerder cultuur, Dr. Frank Petter is burgemeester van Woudrichem en voorzitter van de landelijke taskforce toekomst kerkgebouwen.

Al zitten de kerken ’s zondags niet meer vol, ze moeten wel blijven staan, desnoods als theater of appartementencomplex. In ieder geval: sloop ze niet.

Al doet de collectieve oranjekoorts van de voorbije weken anders vermoeden: er is meer dan voetbal wat ons bindt. Onze nationale identiteit en de motivatie om deze te benadrukken en te behouden is – in deze steeds groter wordende wereld – springlevend: er wordt een Nederlandse culturele canon ontwikkeld, er zijn plannen voor een nationaal historisch museum en aan de stroom boeken over het verleden lijkt geen eind te komen. De Nederlandse identiteit is er één om trots op te zijn, juist omdat ze ruimte biedt aan verscheidenheid en geworteld is in een rijk religieus en cultureel verleden.

Kerken markeren ons gemeenschappelijk verleden in de openbare ruimte. Toch gaan we met deze cultuurdragers niet al te voorzichtig om. Een substantieel deel van de 7000 historische kerkgebouwen die Nederland rijk is, verkeert in de gevarenzone. Een onbegrijpelijke en onwenselijke toestand, zeker in het licht van de almaar toenemende aandacht voor ons erfgoed. In het bisdom ’s-Hertogenbosch bijvoorbeeld, zijn in de afgelopen vijftien jaar door een gebrek aan financiële middelen, al 43 kerken onder de slopershamer verdwenen.

Naar verwachting zullen de komende jaren zo’n 500 tot 1000 kerken worden afgebroken. Want het onderhoud van kerkgebouwen kost geld, veel geld. Geld dat, mede door het dalend aantal kerkgangers, niet meer ruimschoots voorhanden is. Nu geeft een bezuiniging op onderhoud wellicht wat financiële ruimte op korte termijn; een verdwenen monument kan nooit meer worden hersteld.

De keuze voor afbraak is onomkeerbaar en onverstandig. De kerk als gebouw ontleent haar bestaansrecht immers niet alleen aan haar functie als plaats waar geloofsgemeenschappen samenkomen. Kerken vormen het monumentale hart van ieder dorp, iedere stad in Nederland. De kerk mag dan voor niet alle mensen meer het centrum van hun bestaan zijn, het gebouw vormt wél een fundamenteel onderdeel van ons collectieve historische erfgoed. Wij hebben de plicht dit te bewaren voor de volgende generaties. Nú is het de tijd om actie te ondernemen.

Eerder pleitte de architect Leo Onderwater op deze pagina voor ingrijpen van de overheid. Hiermee wordt de suggestie gewekt dat de overheid zich (te) weinig inzet voor monumenten. Deze bewering lijkt niet gestoeld op de feiten. Inmiddels heeft het rijk – onder druk van de Tweede Kamer – meer dan 100 miljoen euro uitgetrokken voor restauratiedoeleinden. Een substantieel deel van dit bedrag is voor kerkgebouwen bestemd. Maar met geld alleen is het probleem niet opgelost. Oók voor lokale overheden en kerkbesturen is een rol weggelegd bij het behoud van onze kerkgebouwen.
Er worden al verschillende – vaak lokale – initiatieven ontplooid om de plaatselijke kerk te kunnen behouden. Het is raadzaam deze afzonderlijke acties, meer dan nu, een structureel en gestroomlijnd karakter te geven. Binnen een dergelijk platform kunnen ervaringen worden uitgewisseld en kan informatie over bijvoorbeeld financieringsopties worden geboden.

Men moet niet alleen maar wachten op landelijke subsidies maar ook zoeken naar meer praktische oplossingen. Op dit moment krijgt 60 procent van de leegstaande kerken geen nieuwe bestemming. Maar herbestemming van kerkgebouwen is juist een interessant alternatief. Hierbij kan gedacht worden aan het toekennen van een bibliotheek-, theater- of museale functie, of aan de omvorming tot appartementen. Dit idee is niet nieuw: het Rijksarchief Limburg bijvoorbeeld, huist al sinds 1881 in de voormalige Minderbroederskerk. Zolang herbestemming in een waardige sfeer gebeurt kan dit de redding betekenen voor een groot aantal karakteristieke ankerpunten in ons land. De landelijke overheid kan hier niet over beslissen. Hier ligt een taak voor het lokale bestuur.

Het kan niet de bedoeling zijn de verantwoordelijkheid op elkaar af te schuiven. Zowel de landelijke overheid als de lokale spelers streven uiteindelijk hetzelfde doel na: het behoud van onze kerkgebouwen.

Boven alles is het belangrijk dat maatschappijbreed onderkend wordt dat kerken niet zo maar mogen worden afgebroken. Zoals het er nu naar uitziet, wordt 2008 het jaar van het religieuze erfgoed. Het zou een gemiste kans zijn als we die gelegenheid niet aangrijpen voor een breder debat.


Naar het artikel van de PvdA kamerleden Co Verdaas en Lia Roefs:
"Het behoud van religieus erfgoed is een zaak van iedereen", 20 september 2006

Home
Task Force Toekomst Kerkgebouwen